Usaqlarda istahsizliq çox görülən bir haldır. Xüsusilə də onlar hələ inkişaf dövründə olduqları üçün orqanizmləri sürətli dəyişikliklərə məruz qalır, bu isə bəzən iştahsızlığa səbəb ola bilir. Bu vəziyyətdə valideynlər narahat olaraq dərhal usaq ucun istah acan vitamin və tövsiyyələr axtarmağa başlayırlar.
Biz də bu yazımızda usaq ucun istah acan vitaminler və əlavə olaraqda uşaqların iştahını açmaq üçün atıla biləcək addımlar haqqında danışmaq istədik.
Uşaqlarda İştahsızlıq Niyə Olur?
Uşaqların qidalanma vərdişləri onların ümumi sağlamlıq və inkişafına birbaşa təsir edir. İştahsızlıq, valideynləri ən çox narahat edən problemlərdən biridir. İştahsızlığın əsas səbəblərindən biri böyümə mərhələləri ilə əlaqədar olaraq uşaqların enerji ehtiyaclarının dəyişməsidir. Məsələn, sürətli böyümə dövrlərində uşaq daha çox qida qəbul edə bilər, lakin böyümə yavaşladıqda iştah azalır. Bu, normal bir prosesdir və narahatlığa səbəb olmur.
Bundan əlavə, uşaqların duyusal həssaslığı da iştahsızlığa səbəb ola bilər. Müəyyən teksturalara, dadlara və qoxulara qarşı həssaslıq uşağın yeməkdən imtina etməsinə gətirib çıxara bilər. Bununla yanaşı, psixoloji faktorlar da iştahsızlığa təsir edir. Stress, ailə mühitindəki dəyişikliklər, məktəb problemləri və ya valideynlərin yemək zamanı təzyiq göstərməsi kimi səbəblər uşaqda yeməyə qarşı mənfi münasibət yarada bilər.
Bütün bunlarla yanaşı, usaqda istahsizliq probleminə yol aça bilən bir çox səbəb saymaq olar. Usaqlarda istahsizliq sebebleri arasında ən çox görülən səbəblər:
- Böyümə mərhələlərində enerji ehtiyacının dəyişməsi
- Duyusal həssaslıq (tekstura, dad və qoxuya qarşı həssaslıq)
- Psixoloji faktorlar (stress, ailə mühitində dəyişiklik, məktəb problemləri)
- Dəmir çatışmazlığı anemiyası
- Mədə-bağırsaq problemləri (qəbizlik, reflüks və s.)
- İnfeksiyalar (qızdırma, soyuqdəymə, sidik yolları infeksiyaları və s.)
- Hormonal pozuntular (tiroid problemləri)
- Metabolik xəstəliklər
- Psixoloji pozuntular (yemək seçiciliyi, autizm spektr pozğunluğu)
- Valideynlərin yemək zamanı təzyiq göstərməsi və ya məcburi qidalanma
Uşağın niyə yeməkdən imtina etdiyini birbaşa olaraq uşağın özündən səmimi bir şəkildə soruşmaq vacibdir. Əgər əsaslı bir səbəb görünməsə, ailə həkiminə müraciət etmək, uşağın qidalanma problemlərinə səbəb olan məsələləri aydınlaşdırmaqda kömək edəcək.
Uşaqlarda İştahsızlığa Səbəb Olan Xəstəliklər Nələrdir?
Bir çox hallarda iştahsızlıq müəyyən tibbi problemlərin əlaməti olaraq ortaya çıxa bilər. Məsələn, dəmir çatışmazlığı anemiyası iştahsızlığın ən yayılmış səbəblərindən biridir. Dəmir çatışmazlığı zamanı uşaqda yorğunluq, zəiflik və hətta zehni gerilik kimi əlamətlər müşahidə edilə bilər. Bu vəziyyət mütləq həkim müdaxiləsi tələb edir.
Mədə-bağırsaq problemləri, məsələn, qəbizlik və ya reflüks, uşaqlarda iştahsızlıq yarada bilər. Həzm sistemi düzgün işləmədikdə, uşaq özünü narahat hiss edir və yeməkdən qaçır. Bununla yanaşı, infeksiyalar, məsələn, qızdırma, soyuqdəymə və ya sidik yolları infeksiyaları zamanı da iştah azalır.
Digər ciddi səbəblər arasında hormonal problemlər, məsələn, tiroid pozğunluqları, və ya metabolik xəstəliklər yer alır. Bəzi hallarda psixoloji problemlər, məsələn, yemək seçiciliyi və ya autizm spektr pozğunluğu ilə əlaqəli yemək davranışları da iştahsızlıq səbəbi ola bilər.
Uşaqlarda iştahsızlığa səbəb olan əsas xəstəliklər:
- Dəmir çatışmazlığı anemiyası
- Qəbizlik
- Reflüks xəstəliyi
- Sidik yolları infeksiyaları
- Soyuqdəymə və tənəffüs yolu infeksiyaları
- Tiroid pozğunluqları (hipotiroidizm)
- Parazitar infeksiyalar (qurd xəstəlikləri)
- Ağır allergiyalar və qida intoleransları
- Yemək seçiciliyi və psixoloji pozğunluqlar
- Metabolik xəstəliklər (fenilketonuriya və s.)
Bu xəstəliklərə qarşı uşağı qorumaq və iştahsızlığın uzun müddət davam etdiyi ssenaridə uşağı həkim yoxlanışından keçirmək vacibdir.
Uşaqlarda İştah Açmaq Üçün Nələr Edilməlidir?
Uşaqların iştahını artırmaq üçün bir neçə effektiv üsul mövcuddur. İlk növbədə, yemək zamanı uşağa təzyiq göstərməkdən çəkinmək vacibdir. Məcburi qidalanma yemək prosesini stresli hala gətirir və uşağın yeməkdən daha çox qaçmasına səbəb olur. Bunun əvəzinə, uşağı yeməyə həvəsləndirmək və ona seçim imkanı vermək daha faydalıdır.
Yemək vaxtlarının nizamlı olması da önəmlidir. Gün ərzində üç əsas yemək və iki yüngül qəlyanaltı planlaşdırmaq uşağın qida qəbulunu artırır. Eyni zamanda, uşağın fiziki aktivliyi də iştahın artmasına kömək edir. Açıq havada oynamaq, velosiped sürmək və ya qaçmaq kimi fəaliyyətlər enerji sərfiyyatını artıraraq yemək istəyini yüksəldir.
Qidaların müxtəlifliyi və təqdimatı da əhəmiyyətlidir. Rəngarəng, maraqlı və cəlbedici yeməklər uşağın marağını artırır. Məsələn, tərəvəzlərdən hazırlanmış maraqlı şəkillər və ya meyvələrdən ibarət salatlar uşağın iştahını oyada bilər. Bununla yanaşı, uşağın su qəbuluna da diqqət yetirilməlidir, çünki dehidrasiya iştahın azalmasına səbəb ola bilər.
Usaq Ucun İstah Acan Vitamin Növləri
Müxtəlif vitaminlərin çatışmazlığı uşaqlarda iştahsızlıqla yanaşı zəiflik, böyümə ləngiməsi və digər sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən biz də usaq ucun istah acan vitaminleri müəyyən etdik.
Dəmir
Dəmir uşaqların iştahını artırmaqda ən mühüm elementlərdən biridir. Oksigenin toxumalara çatdırılmasını təmin edən hemoqlobinin sintezində əsas rol oynayır. Dəmir çatışmazlığı anemiyaya səbəb olur ki, bu da uşaqlarda tez yorulma, fiziki zəiflik, solğunluq və iştahsızlıq ilə özünü büruzə verir. Dəmir çatışmazlığı olan uşaqlarda beyinin oksigenlə təchizatı zəiflədiyindən diqqət və yaddaş problemləri də yarana bilər.
Təbii dəmir mənbələr:
- Heyvani mənşəli qidalar: Qırmızı ət (mal əti, quzu əti), qaraciyər, toyuq, balıq
- Bitki mənşəli qidalar: İspanaq, mərci, noxud, çuğundur, kinoa
Tövsiyə: Dəmirin sorulmasını artırmaq üçün C vitamini ilə zəngin qidalarla birlikdə qəbul edilməsi məsləhətdir. Məsələn, ispanaq salatını limon şirəsi ilə yemək dəmirin mənimsənilməsini yaxşılaşdırır.
Sink
Sink hüceyrə böyüməsi, immun sisteminin gücləndirilməsi və zədələnmiş toxumaların bərpasında mühüm rol oynayır. Bundan əlavə, dad və qoxu reseptorlarının normal fəaliyyəti üçün də vacibdir. Sink çatışmazlığı zamanı uşağın dad alma hissi zəifləyir ki, bu da iştahsızlığa səbəb olur. Eyni zamanda, sinkin eksikliyi immuniteti zəiflədərək uşağın tez-tez xəstələnməsinə gətirib çıxarır.
Sink çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün uşağın qidalanma rasionuna daha çox heyvani mənşəli zülalları daxil etmək məsləhətdir.
Təbii sink mənbələri:
- Mal əti, toyuq, yumurta
- Balıq və dəniz məhsulları
- Balqabaq və günəbaxan toxumu
- Qoz, badam, fındıq
B1 Vitamini (Tiamin)
B1 vitamini orqanizmdə enerjinin istehsalı üçün əhəmiyyətlidir. O, karbohidratların enerji mənbəyinə çevrilməsini təmin edir və sinir sisteminin sağlamlığını dəstəkləyir. Tiamin çatışmazlığı uşaqlarda sinir sisteminin zəifləməsinə, yorğunluğa və iştahsızlığa səbəb ola bilər.
Uşaqların gün ərzində kifayət qədər taxıl məhsulları qəbul etməsi vacibdir. Səhər yeməyində tam taxıl çörəyi və ya yulaf sıyığı iştahı yaxşılaşdırır.
Təbii B1 mənbələri:
- Taxıl məhsulları
- Kəpək və qaraciyər
- Günəbaxan toxumu
- Noxud və mərci
B6 Vitamini (Piridoksin)
B6 vitamini proteinlərin metabolizması və sinir sisteminin fəaliyyəti üçün vacibdir. Çatışmazlıq zamanı iştahsızlıq, əsəbilik və həzm problemləri yarana bilər. B6 vitamini, həmçinin, qan hüceyrələrinin sintezində də iştirak edir.
Həftədə 3-4 dəfə balıq və ya toyuq yeməkləri hazırlamaq uşağın B6 vitamini ehtiyacını ödəməyə kömək edəcəkdir.
Təbii B6 mənbələri:
- Banan, kartof, qarğıdalı
- Balıq və toyuq əti
- Ispanaq və brokoli
B12 Vitamini (Kobalamin)
B12 vitamini sinir sisteminin sağlam işləməsi və qan hüceyrələrinin yaranması üçün vacibdir. Bu vitamin, həmçinin DNT sintezində iştirak edir və uşağın fiziki inkişafını dəstəkləyir. B12 çatışmazlığı uşaqlarda qanazlığına, diqqət problemlərinə, yorğunluğa və iştahsızlığa səbəb ola bilər. Dəmir çatışmazlığı anemiyası ilə qarışdırılsa da, B12 vitamini çatışmazlığından qaynaqlanan anemiya fərqli bir mexanizmlə baş verir və xüsusi yanaşma tələb edir.
Təbii B12 mənbələri:
- Heyvan mənşəli məhsullar: Yumurta, süd, pendir, balıq, mal əti, qaraciyər
- Bəzi bitki mənşəli məhsullarda (xüsusilə zənginləşdirilmiş qidalar) də mövcuddur, lakin onların bioəlyetlikliyi daha aşağıdır.
C Vitamini (Askorbin turşusu)
C vitamini antioksidant xüsusiyyətlərə malikdir və orqanizmin immun sistemini gücləndirir. Ən mühüm funksiyalarından biri də dəmirin sorulmasını yaxşılaşdırmaqdır. C vitamini çatışmazlığı uşaqlarda iştahsızlıq, tez-tez xəstələnmə, yorğunluq və diş ətlərinin qanaması ilə müşayiət olunur.
Təbii C vitamini mənbələri:
- Portağal, mandarin, limon, çiyələk, kivi
- Pomidor, brokoli, yaşıl bibər
- İspanaq və digər yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər
D Vitamini
D vitamini kalsium və fosforun mənimsənilməsi üçün vacibdir. Uşaqların sümüklərinin və dişlərinin inkişafında böyük rol oynayır. D vitamini çatışmazlığı nəticəsində raxit xəstəliyi (sümük yumşaqlığı) yaranır. Bundan əlavə, D vitamini eksik olan uşaqlarda iştahsızlıq, zəiflik və əsəbilik müşahidə olunur.
Təbii D vitamini mənbələr:
- Günəş işığı (gündəlik 15-20 dəqiqə günəş vannası)
- Balıq yağı, yumurta sarısı, süd və süd məhsulları
E Vitamini (Tokoferol)
E vitamini hüceyrə membranlarını zədələnmədən qoruyan güclü antioksidantdır. E vitamini eksik olan uşaqlarda immun sisteminin zəifləməsi, iştahsızlıq və əzələ zəifliyi müşahidə edilir.
Təbii E vitamini mənbələri:
- Badam, fındıq, qoz
- Günəbaxan və balqabaq toxumu
- İspanaq, brokoli, avokado
A Vitamini
A vitamini görmə funksiyasını dəstəkləyir, dəri və selikli qişaların sağlamlığı üçün vacibdir. Onun çatışmazlığı nəticəsində uşaqlarda iştahsızlıq, zəif görmə, xüsusilə də gecə görmə problemləri və immun sisteminin zəifləməsi yaranır.
Təbii A vitamini mənbələri:
- Yerkökü, şirin kartof, balqabaq
- Ispanaq, brokoli, ərik
- Süd və süd məhsulları
Usaqlarda İstah Acmaq Ucun Ne Etmeli?
Uşaqlarda iştahsızlıq müxtəlif vitamin çatışmazlıqlarının nəticəsi ola bilər. Yuxarıda sadalanan vitaminlərin hər biri uşağın sağlam inkişafı və iştahının normallaşması üçün vacibdir. Bu vitaminləri balanslı şəkildə qəbul etməklə uşaqların sağlam qidalanmasını təmin etmək mümkündür. Unutmayın ki, hər hansı vitamin çatışmazlığının qarşısını almaq üçün mütəmadi olaraq pediatr məsləhəti almaq və uşağın qidalanmasını müxtəlifləşdirmək vacibdir.